Truy xuất nguồn gốc: 'Tấm hộ chiếu' cho hàng Việt

Vấn nạn hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng kém chất lượng đã và đang trở thành “bóng ma” ám ảnh thị trường Việt Nam. Chúng không chỉ xuất hiện ở các chợ truyền thống, mà còn lan rộng sang siêu thị, cửa hàng tiện lợi và thậm chí tràn ngập trên các sàn thương mại điện tử.

Để đấu tranh với hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ, chỉ tính từ đầu năm đến nay, Chính phủ đã liên tục ban hành các văn bản.

Tháng 5 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký ban hành Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 về tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại trong tình hình mới.

Ngay sau đó, Thủ tướng tiếp tục ký Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025 yêu cầu các bộ ngành, địa phương tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Triển khai mạnh mẽ những chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT ngày 20 tháng 5 năm 2025 về Kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong tình hình mới.

Theo đó, tập trung chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc các sở, ngành, địa phương, các cơ quan, đơn vị, lực lượng chức năng liên quan tập trung bám sát địa bàn, diễn biến của thị trường, tăng cường thu thập, phân tích thông tin về diễn biến cung - cầu, giá hàng hóa.

Đồng thời, chú trọng các mặt hàng thiết yếu, dễ bị lợi dụng để đầu cơ như: Sản phẩm sữa, thuốc tân dược, dược liệu, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, xăng dầu, đường, thuốc lá, phân bón, thực phẩm chế biến, thực phẩm từ động thực vật...

Sự ra quân đồng loạt và bài bản của lực lượng Quản lý thị trường đã giúp minh bạch hoá thị trường, đẩy lùi hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ, động viên kịp thời các doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Cùng với sự vào cuộc của Bộ Công Thương, các lực lượng công an, bộ đội biên phòng trên cả nước cũng vào cuộc để phòng chống hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, trong 6 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra, xử lý 50.419 vụ liên quan đến buôn lậu, gian lận thương mại, giảm 21,45% so với cùng kỳ.

Đặc biệt, riêng trong tháng cao điểm từ ngày 15/5 - 15/6, lực lượng chức năng cả nước đã kiểm tra, xử lý 10.437 vụ. Trong đó, có 1.936 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu; 6.870 vụ gian lận thương mại, gian lận về thuế; 1.631 vụ hàng không rõ nguồn gốc, vi phạm sử hữu trí tuệ; khởi tố hình sự 204 vụ, 382 đối tượng bị khởi tố.

Bên cạnh việc tăng cường quản lý thị trường nội địa, đối với hàng hoá xuất khẩu, Bộ Công Thương đã ban hành Chỉ thị 09/CT-BCT ngày 15/4/2025 yêu cầu kiểm soát chặt chẽ hơn trong khai báo xuất xứ hàng hóa.

Hệ thống cấp chứng nhận xuất xứ điện tử eCoSys được nâng cấp, bổ sung công cụ phân tích dữ liệu nhằm phát hiện bất thường và cảnh báo gian lận trong khai báo C/O.

Trong bối cảnh Việt Nam hiện đã tham gia 20 Hiệp định thương mại tự do, trong đó 16 hiệp định có hiệu lực, việc minh bạch xuất xứ càng có ý nghĩa sống còn. Nhờ tận dụng các FTA, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đã tăng từ 114,5 tỷ USD năm 2012 lên hơn 405,53 tỷ USD vào năm 2024.

7 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu hàng hoá đạt 262,44 tỷ USD, tăng 14,8% so với cùng kỳ năm trước. Song để tiếp tục duy trì đà tăng trưởng này, doanh nghiệp buộc phải trung thực và rõ ràng trong chứng minh nguồn gốc sản phẩm.

Đồng hành cùng doanh nghiệp, thời gian qua, Bộ Công Thương đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc. Hệ thống iTrace247 ra đời, ứng dụng công nghệ Blockchain để truy xuất nông sản từ khâu sản xuất đến tiêu dùng.

Người mua chỉ cần quét QR là có thể theo dõi đầy đủ thông tin từ giống, quy trình canh tác, thu hoạch, chế biến cho tới lưu thông. Vải thiều Thanh Hà xuất khẩu sang Nhật Bản, Singapore và các loại rau quả của Sơn La là những điển hình thành công của mô hình này.

Đối với các lô hàng xuất khẩu, nhiều doanh nghiệp đã có nhận thức nhất định về việc sử dụng Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) như một công cụ hữu hiệu trong kế hoạch kinh doanh khi xuất khẩu hàng hóa đi các thị trường Việt Nam có cam kết để hưởng ưu đãi thuế quan.

Để tăng cường quản lý Nhà nước về xuất xứ hàng hoá, nâng cao sức cạnh tranh hàng hoá xuất khẩu, Bộ Công Thương đang khẩn trương hoàn thiện dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều và biện pháp để tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa, đáp ứng yêu cầu mới, cập nhật cam kết quốc tế và thực hiện phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực xuất xứ hàng hóa.

Trong hoạt động đấu tranh và minh bạch hoá nguồn gốc xuất xứ sản phẩm, không thể không nhắc đến vai trò chủ động của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp, tập đoàn lớn đã coi minh bạch xuất xứ là chiến lược sống còn. Nhiều doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu đã xây dựng chuỗi khép kín.

Bên cạnh đó, triển khai hệ thống chứng minh nguồn gốc sản phẩm sản xuất trong nước để tránh bị áp thuế phòng vệ tại các thị trường quốc tế. Chuẩn hóa hồ sơ truy xuất như một lợi thế cạnh tranh khi thâm nhập thị trường khó tính như EU, Nhật Bản… nhờ đó, minh bạch xuất xứ không chỉ là nghĩa vụ pháp lý, mà đã trở thành “tấm hộ chiếu thương hiệu” để sản phẩm Việt Nam bước ra thế giới.

Dưới góc nhìn chuyên gia kinh tế, cuộc chiến chống hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng kém chất lượng cần một “tam giác bảo vệ” và sự chung tay, đồng lòng. Đó là pháp luật nghiêm minh, công nghệ hiện đại và người tiêu dùng thông minh. Nếu thiếu đi một trong ba yếu tố này, nỗ lực chống hàng giả sẽ dễ dàng bị phá vỡ. Việc áp dụng Blockchain, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và IoT vào quản lý sản phẩm là xu hướng tất yếu, tạo thành bức tường vững chắc trước gian lận thương mại.

Có thể thấy, cuộc chiến chống lại hàng hoá không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng kém chất lượng là một hành trình dài và không dễ dàng. Nhưng với sự vào cuộc quyết liệt của Bộ Công Thương, sự chủ động của doanh nghiệp và sự tỉnh táo của người tiêu dùng, chúng ta hoàn toàn có thể tạo nên một thị trường minh bạch, công bằng và bền vững hơn.

Mỗi lần người dân chủ động quét QR để kiểm tra sản phẩm, đó không chỉ là một hành động mua sắm thông minh mà còn là sự chung tay chống lại hàng giả.

Ở nhiều quốc gia, mỗi sản phẩm khi lưu thông trên thị trường đều được quản lý nghiêm ngặt bằng mã vạch, “hộ chiếu hàng hóa” – một tấm giấy thông hành chứng nhận nguồn gốc, chất lượng và sự minh bạch.

Trong khi đó, tại Việt Nam, hàng hóa vẫn đang tồn tại tràn lan, nghiễm nhiên bày bán trong các trung tâm thương mại, siêu thị mà thiếu một cơ chế nhận diện rõ ràng. Đã đến lúc, hàng Việt cần được cấp cho mình một “tấm hộ chiếu” minh bạch - vừa để khẳng định giá trị, vừa để tự tin bước ra thị trường trong nước và thế giới.