Nguồn nhân lực: 'Chìa khoá' vận hành dự án điện hạt nhân ở Việt Nam

Cuối tháng 11/2024, Trung ương, Quốc hội và Chính phủ đã thống nhất chủ trương tái khởi động chương trình điện hạt nhân và dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Đây là chủ trương lớn, hết sức đúng, trúng, phù hợp với tình hình hiện nay khi nhu cầu về năng lượng tăng lên rất nhanh trên phạm vi toàn cầu trong đó có Việt Nam. Trong khi nguồn năng lượng truyền thống như thuỷ điện không còn dư địa phát triển, điện than gây phát thải lớn, các nguồn điện khác như điện gió, mặt trời phụ thuộc nhiều vào yếu tố tự nhiên.

Để phục vụ cho chương trình điện hạt nhân và dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, bài toán đặt ra là phải đảm bảo nguồn nhân lực kể cả trong ngắn và dài dạn, làm công tác nghiên cứu phát triển năng lượng hạt nhân cho đến nguồn nhân lực kỹ thuật để vận hành các dự án điện hạt nhân.

Thế nhưng hiện nay, nguồn nhân lực khoa học và công nghệ về điện hạt nhân của Việt Nam đang thiếu cả về số lượng và chất lượng, nhất là các nhà khoa học, kỹ thuật đầu đàn. Bên cạnh đó, số lượng giảng viên đào tạo lĩnh vực hạt nhân còn ít, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ nghiên cứu, giảng dạy thiếu và lạc hậu, nên hoạt động đào tạo và phát triển nhân lực chuyên ngành hạt nhân còn rất hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Các cơ sở giáo dục và đào tạo trong nước có liên quan chưa có kinh nghiệm cũng như sự quan tâm đến đào tạo nhân lực phục vụ chương trình điện hạt nhân.

Để giải bài toán trên, căn cứ vào thực tiễn, Bộ Công Thương đã có nhiều chỉ đạo trong việc phát triển nguồn nhân lực cho điện hạt nhân. Ngay từ đầu năm 2025, Bộ Công Thương đã tổ chức hội nghị phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ phục vụ chương trình điện hạt nhân. Bộ Công Thương xác định việc cần thiết phải chuẩn bị từ sớm, từ xa nguồn nhân lực khoa học và công nghệ, khoa học kỹ thuật cho chương trình phát triển điện hạt nhân, các dự án điện hạt nhân ở Việt Nam. Nó không chỉ dừng lại ở dự án điện hạt nhân mà là hệ sinh thái của điện hạt nhân và công nghệ điện hạt nhân trong tương lai.

Đặc biệt, muốn phát triển điện hạt nhân an toàn, bền vững thì nguồn nhân lực phải có trình độ, tiếp thu vận hành được các dự án cụ thể. Đồng thời, phải đủ khả năng để nhận chuyển giao về công nghệ tiến tới làm chủ công nghệ trong tương lai.

Cuối tháng 5/2025, Bộ Công Thương cũng đã phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch Điện VIII đặt nền móng cho việc tái khởi động chương trình điện hạt nhân, với trọng tâm là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Là một trong những cơ sở đào tạo được tham gia vào đề án "Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử" được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt từ năm 2010, Trường Đại học Điện lực đã tổ chức triển khai các hoạt động đào tạo kỹ sư về điện hạt nhân. Đến năm 2018, đã phát triển trở thành ngành kỹ thuật hạt nhân riêng cho trường. Trường Đại học Điện lực xác định, ngoài việc nghiên cứu phải đảm bảo công tác chuyển giao, tiếp quản công nghệ, không chỉ vận hành mà còn cải tiến, nâng cấp, đặc biệt đối với nước đang phát triển như Việt Nam thì vấn đề này càng phải được quan tâm thực hiện, vì thế công tác đào tạo phải đi đầu. Với yêu cầu mới về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực cho điện hạt nhân, nhà trường đã chú trọng xây dựng chương trình đào tạo mới, tăng cường thực hành, thực tập cho sinh viên.

Với 59 năm xây dựng và phát triển, Trường Cao đẳng Kỹ thuật công nghiệp trong những năm qua đã đào tạo, cung ứng nhiều nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành Công Thương.

Bà Cao Thị Mai Phương – Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kỹ thuật công nghiệp nhận định, trong xu thế phát triển năng lượng bền vững, hiện đại hóa hệ thống điện và chủ trương tái khởi động chương trình điện hạt nhân, Việt Nam không thể chỉ trông chờ vào đội ngũ kỹ sư trình độ đại học. Nguồn nhân lực kỹ thuật trình độ cao đẳng được đào tạo bài bản, kỹ năng thực hành cao và gắn kết chặt chẽ với thực tiễn sản xuất chính là lực lượng “xương sống” trong việc vận hành, bảo trì và mở rộng hệ thống điện an toàn, hiệu quả.

Đề án “Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ phát triển điện hạt nhân đến năm 2035” được Chính phủ phê duyệt càng khẳng định tầm quan trọng của việc xây dựng đội ngũ kỹ sư và công nhân kỹ thuật đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế cho điện hạt nhân. Trong đó, Tập đoàn Điện lực Việt Nam được giao chủ trì đào tạo lại, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ 2 nhà máy điện hạt nhân ở Ninh Thuận.

Bà Phan Thị Hồng Hạnh - Phó Ban Tổ chức và Nhân sự EVN cho biết, trong giai đoạn 2005-2010, EVN đã cử 30 kỹ sư điện hạt nhân đi đào tạo tại nước ngoài, với toàn bộ chi phí do tập đoàn chi trả. Hiện EVN đang xây dựng kế hoạch đào tạo tổng thể từ nay đến năm 2035. Tuy nhiên, việc đào tạo nhân lực điện hạt nhân đòi hỏi đầu tư dài hạn, từ cơ sở hạ tầng phòng thí nghiệm đến các chương trình học bổng và chế độ đãi ngộ để giữ chân nhân tài.

Với lộ trình khẩn trương, cùng sự vào cuộc một cách chủ động của Bộ Công Thương trong việc đào tạo nguồn nhân lực cũng như sự phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tập đoàn Điện lực Việt Nam và các cơ sở đào tạo trong ngoài nước, Việt Nam hoàn toàn có thể từng bước làm chủ công nghệ điện hạt nhân, đảm bảo mục tiêu an ninh năng lượng và góp phần thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050.