Du lịch “bắc cầu” tiêu thụ nông sản cho bà con vùng dân tộc thiểu số, miền núi

Ở lưng chừng trời, nơi những nếp nhà tựa vào sườn núi, cuộc sống của đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ gắn với nương ngô, rẫy lúa mà còn gắn liền với những sản vật đặc trưng, những món quà của rừng, của bàn tay cần mẫn, khéo léo. Nhưng làm sao để những sản phẩm ấy không chỉ quanh quẩn ở phiên chợ xã? Làm sao để men rượu ngô, túi thổ cẩm, quả mắc khén… có thể vượt đèo, băng suối đến tay du khách gần xa?

Câu trả lời đang dần lộ diện khi nhiều địa phương vùng cao đã bắt đầu từ chính những giá trị văn hóa bản địa, “bán hàng bằng bản sắc”, kết hợp tiêu thụ sản phẩm thông qua các hoạt động văn hóa, du lịch.

Từ những lễ hội truyền thống như: Lễ hội Lồng Tồng ở Tuyên Quang, Festival hoa tam giác mạch Hà Giang, Lễ hội Đền Hùng ở Phú Thọ, đến những ngày hội văn hóa các dân tộc miền núi phía Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ,… các địa phương đang khéo léo “chưng cất” văn hóa thành cơ hội. Hàng hóa vùng cao không còn đơn thuần là món đồ, mà đã trở thành câu chuyện, trở thành trải nghiệm, trở thành biểu tượng của bản sắc. Du khách đến với chợ phiên Bắc Hà không chỉ để mua bán sản vật của cao nguyên trắng mà còn để lắng nghe tiếng khèn gọi bạn tình giữa núi rừng mù sương. Du khách đến Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột không chỉ để uống cà phê, mà để thấm thía cả một nền văn hóa mẫu hệ, nương theo tiếng cồng chiêng bất tận.

Không khó để kể tên những địa phương điển hình kết hợp tiêu thụ sản phẩm thông qua các hoạt động văn hóa, du lịch: Lào Cai gắn sản phẩm OCOP: Thảo dược tắm Dao đỏ, dược liệu Actiso, cá hồi chế biến sâu,… với du lịch Sa Pa, mở chợ đêm văn hóa mang đậm dấu ấn bản địa; Sơn La tổ chức lễ hội nhãn Sông Mã, đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử và tour trải nghiệm; Bắc Kạn tổ chức “Tuần Văn hóa - Du lịch gắn với trải nghiệm bí xanh thơm Ba Bể”; Đắk Lắk biến lễ hội cà phê thành “sân khấu tiêu thụ” quy mô quốc tế; Bình Phước gắn sản phẩm điều, dệt thổ cẩm của đồng bào S’tiêng với hoạt động du lịch sinh thái văn hóa…

Dù đã đạt được những kết quả bước đầu, nhưng để kết nối được hàng hóa với văn hóa, cần nhiều hơn những “màn trình diễn”; cần chính sách đủ lực đẩy. Thực hiện Nghị quyết số 88/2019/QH14 của Quốc hội: Phê duyệt Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 và Nghị quyết số 120/2020/QH14 của Quốc hội: Phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, nhiều chính sách đã được thiết kế để đưa sản phẩm vùng cao ra thị trường rộng lớn.

Trong đó, Chương trình công nhận sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu không chỉ tôn vinh giá trị truyền thống mà còn thúc đẩy sản xuất, nâng cao chất lượng và mở rộng thị trường. Hay Chương trình OCOP ra đời, không chỉ để “gắn sao” cho sản phẩm mà còn là công cụ chuẩn hóa và thương mại hóa các đặc sản địa phương. Bộ Công Thương với vai trò đầu mối triển khai các chương trình xúc tiến thương mại, đã phối hợp tổ chức hàng loạt tuần hàng Việt tại hầu hết các địa phương trên cả nước, hỗ trợ hợp tác xã, hộ sản xuất đưa hàng vùng cao vào siêu thị, chợ đầu mối, chuỗi du lịch. Nhiều phiên chợ hàng Việt gắn với lễ hội địa phương được tổ chức thường xuyên, trở thành “trạm trung chuyển” cảm xúc giữa văn hóa và hàng hóa.

Thực tế cho thấy, khi du lịch phát triển, sản phẩm cũng có cơ hội lan tỏa. Nhưng nếu không có sự vào cuộc bài bản, nhiều sản phẩm vẫn sẽ mãi là món hàng nhỏ lẻ, bán trong ngày hội rồi chìm vào lãng quên. Thách thức lớn nhất hiện nay vẫn là khả năng duy trì chất lượng, mẫu mã, thương hiệu và đặc biệt là năng lực liên kết giữa người đồng bào dân tộc, hợp tác xã, doanh nghiệp và các đơn vị du lịch.

Tuy nhiên, những tín hiệu tích cực đang dần xuất hiện. Không khó để bắt gặp hình ảnh các bạn trẻ dân tộc livestream bán hàng đặc sản quê mình. Nhiều hợp tác xã vùng cao đầu tư bao bì, câu chuyện sản phẩm, liên kết với homestay, tour trải nghiệm. Nhiều sản phẩm OCOP đã có mặt trong siêu thị lớn, chuỗi nhà hàng, khách sạn, vượt khỏi biên giới địa phương để vươn tới thị trường quốc tế. Có thể kể đến như: Trà Shan tuyết cổ thụ Hà Giang, Thảo dược tắm Dao đỏ (Sa Pa) Miến dong Na Rì (Bắc Kạn), Dầu dừa tinh khiết Cơ Tu (Quảng Nam) … Đó là dấu hiệu cho thấy: văn hóa đang lên tiếng, và hàng hóa đang tìm được chỗ đứng một cách đàng hoàng, tự tin và đầy bản sắc.

Khi từng nếp váy hoa, từng bắp ngô nếp, từng túi cà phê sạch mang theo hương vị của núi rừng đến với phố thị, thì cũng là lúc những sản phẩm của đồng bào dân tộc thiểu số không còn đi một mình mà đi cùng với câu chuyện, với bản sắc, với niềm tự hào của cả một vùng đất. Và hành trình đó, cần sự tiếp sức mạnh mẽ hơn từ chính sách, từ thị trường, từ công nghệ và cả từ trái tim của người tiêu dùng hôm nay.